De omgevingswet komt er eindelijk. Wat betekent dat in de praktijk?

Het is al heel lang bekend dat de Omgevingswet er aan komt. De implementatie is een aantal keer uitgesteld, maar het gaat nu toch echt gebeuren. Op 1 januari 2024 treedt deze wet in werking. Dit biedt mogelijkheden die echt interessant zijn als je invloed wilt hebben op jouw omgeving en onze maatschappij. Het biedt de mogelijkheid om je te organiseren als inwoners en leiding te nemen over je eigen gebied. In dit artikel vertel ik over jouw recht op leiderschap over je eigen leefomgeving en hoe dat jouw maatschappelijke missie kan versterken.

Ik ga hierbij uit van de bedoeling van de Omgevingswet. De Tweede Kamer heeft bij het indienen van het wetsvoorstel voor de Omgevingswet een Memorie van Toelichting (MvT) geschreven. Die beschrijft wat de aanleiding en het doel van deze wet is en hoe dat het leiderschap van ons als inwoners en als professionals faciliteert, aanmoedigt en bekrachtigt.

Te starten met zo’n initiatief vanuit mezelf als betrokken bewoner stelde me in een kwetsbare positie: enerzijds was ik bang voor de reacties van mijn buren (groeten ze me nog steeds, ook als zij weerstand hebben tegen mijn plan?) en anderzijds voelde ik me richting gemeente opeens heel klein.

Klagende burger?

Een paar jaar geleden werd ik actief in mijn eigen wijk. Ik realiseerde me dat er een moment gaat komen dat we van het gas af gaan en dat ik op dat proces graag zelf invloed heb. Alternatieve manieren van energieopwekking leveren veel geld op. Dat geld besteed ik graag aan het verder helpen van mijn eigen wijk, liever dan dat de winsten naar aandeelhouders van multinationals gaan. En hoewel ik mijn buren goed ken en niet op mondje ben gevallen, merkte ik hoe moeilijk ik het vond om hierin de leiding te nemen. Te starten met zo’n initiatief vanuit mezelf als betrokken bewoner stelde me in een kwetsbare positie: enerzijds was ik bang voor de reacties van mijn buren (groeten ze me nog steeds, ook als zij weerstand hebben tegen mijn plan?) en anderzijds voelde ik me richting gemeente opeens heel klein. In mijn rol als inwoner ziet de gemeente mij vaak als een klagende of vragende burger, in plaats van de professional die ik ben met al mijn kennis en ervaring.

De Omgevings-wat?

Om bij het begin te beginnen, de eigenlijke benaming van de Omgevingswet luidt ‘Regels over het beschermen en benutten van de fysieke omgeving’. En dat zet meteen aan tot denken. En voelen, want we ervaren ook ongemak in deze zin. Natuurlijk benutten we onze omgeving, we moeten wonen, we verbouwen voedsel, we willen ons kunnen verplaatsen: we gebruiken de fysieke ruimte. En tegelijkertijd moeten we die beschermen. De vraag komt direct op: Wat is er te beschermen? Die boom daar? Dat monumentale pand? De waterkwaliteit? En we voelen meteen het ongemak over de spanning die hierin zit. Want zonder al te veel wetenschappelijk onderzoek te hoeven doen, weten we dat dit vragen zijn waarover we met onze buren niet direct tot een unaniem besluit komen. De complexiteit van de verschillende belangen overweldigt en weerhoudt ons er soms van om te beginnen.

Leiderschap is een teaminspanning

Toch moedigen de makers van de Omgevingswet belanghebbende in een gebied (inwoners en ondernemers) uit om leiderschap te nemen over hun eigen omgeving. Op bladzijde 13 van de Memorie van Toelichting (MvT) noemt de wetgever de term ‘energieke samenleving’. Hiermee worden de initiatieven bedoeld die de inwoners in de maatschappij nemen en waarin veel creativiteit en innovatieve capaciteit schuilt. De erkenning hiervan door de grondlegger van de Omgevingswet nodigt uit om actief betrokken te raken als inwoners, lokale ondernemers en andere belanghebbenden bij onze stad, wijk, regio. Op bladzijde 13 van de MvT staat: ‘Mede door de democratisering van kennis is het gezag van maatschappelijke instituten, waaronder de overheid, niet langer vanzelfsprekend.’ De overheid erkent hiermee dat ze het niet meer alleen kunnen, maar iedereen uit de samenleving nodig heeft.

Soms lijkt het een taak van de overheid om de kloof tussen de samenleving te dichten, maar dat is een taak van ons allen. Leiderschap is een teaminspanning.

De laatste jaren zijn er inderdaad veel ‘initiatieven van onderaf’, zoals bewoners die samen aan de slag gaan, startups die innovaties uitwerken en zorgprofessionals die zich anders organiseren. Deze initiatieven maken meer impact als zij op gelijkwaardige basis samenwerken met overheden en met de grote, gebied overstijgende ondernemingen. Soms lijkt het een taak van de overheid om de kloof tussen de samenleving te dichten, maar dat is een taak van ons allen. Leiderschap is een teaminspanning.

Paradigmawisseling

In het hoofdstuk over de Visie op de Omgevingswet van de MvT staat dat deze wet gemaakt is om een paradigmawisseling te creëren: ‘De regering wenst een paradigmawisseling. Deze moet op verschillende manieren tot uitdrukking komen:

• Overheden worden gestimuleerd om de sectorale belangen in samenhang te beschouwen.

• Burgers en initiatiefnemers worden niet langer geconfronteerd met een gefragmenteerde overheid en ongelijksoortige wettelijke regelingen.

• Een dergelijk stelsel past beter bij een veranderende rol van de overheid waarbij initiatieven in de fysieke leefomgeving vooral in de samenleving liggen.

• De paradigmawisseling vraagt om een andere bestuurlijke cultuur.’

Een paradigmawisseling, die bedoeld is om de ontwikkelingen en opgaven centraal te laten staan en te kunnen denken vanuit de gebruiker of initiatiefnemer. En het is onze regering die die paradigmawisseling wil. Wauw. Integraal, tussen sectoren en belangen, in samenhang met elkaar, een heldere overheid en wetgeving en met meer initiatief vanuit de samenleving. Vervolgens een cultuurverandering bij de overheid. Zinnen met kernwoorden, die aanspreken, die moed geven. Opeens een perspectief op handelingsvrijheid. Het gevoel van ‘ik heb er geen invloed op’ zakt af. Misschien kan het wel. Toch?

De bedoeling van de Omgevingswet biedt de mogelijkheid om te beginnen aan dat fundament, om de eerste stappen te zetten in het transformeren van onze maatschappij.

En dan ontvouwt zich een perspectief op de mogelijkheid om regie te nemen over onze eigen leefomgeving. Een langetermijnperspectief. Leiderschap vanuit een visie die de duur van ons eigen leven overstijgt. Volgens de metafoor van het bouwen van een kathedraal. De mensen die destijds begonnen te graven om het fundament te leggen voor dat enorme bouwwerk, hadden vaak zelf nog nooit een kathedraal gezien. Ze gingen aan de slag op basis van de visie van iemand. Zonder te weten hoe het precies moest en hoe het er echt uit kwam te zien. En met de wetenschap dat pas generaties later het bouwwerk klaar zou zijn. De bedoeling van de Omgevingswet biedt de mogelijkheid om te beginnen aan dat fundament, om de eerste stappen te zetten in het transformeren van onze maatschappij. Vanuit jouw visie op jouw omgeving, verwoord door en met de mensen die een belang hebben in die omgeving. Inwoners, lokale ondernemers. Het mag en het kan, gesteund door de wetenschap dat iedereen verantwoordelijk is voor het beschermen en benutten van de fysieke leefomgeving.

Elkaar versterken

Ik heb met mijn buren geleerd dat we deze visie zelf mogen schrijven. Een visie voor onze wijk, een verwoording van hoe wij willen samenleven in de omgeving waarin we wonen. En als we dat laten aansluiten op de omgevingsvisie van onze gemeente, dan krijgen we steun. Want opeens werken we aan dezelfde grote vraagstukken en kunnen we elkaar versterken, inwoners, ondernemers en overheden. Met als ultiem droombeeld om ons gebied in te richten als maatschappelijk bedrijf. En dan wordt zo’n nieuwe wet een levend document, dan wordt de impact van deze wet bepaald door de manier waarop wij, als mensen in ons gebied, er vorm aan geven. Dat is leiderschap nemen over onze eigen omgeving. Het kan nu.

PS: Meer weten over de Omgevingswet? Bestel dan nu mijn boek 'De Omgevingswet, organiseer de maatschappij met de Methode OM.