Van samenwerken naar de coöperatieve mens

De Omgevingswet maakt het mogelijk om ons als inwoners te organiseren en het gebied waar we wonen in te richten als maatschappelijk bedrijf. In dit artikel ga ik in op wat dit coöperatieve werken nodig heeft: de omslag naar de coöperatieve mens. Leiderschap over jezelf, van onafhankelijk individu naar een mens die zich verhoudt tot anderen en zich realiseert dat we afhankelijk van elkaar zijn. Ben je daartoe bereid? En zo ja: hoe dan?

Macht en tegenmacht

De laatste tijd wordt vaker openlijk het gesprek gevoerd over ‘macht en tegenmacht’ als reactie op onze democratische besluitvorming. Er komt aandacht voor de stem van de minderheid en hun recht. We zien aan de opkomst van bewegingen als Society4.0, burgerberaden en toenemende interesse in Sociocratie en Deep Democracy dat er een maatschappelijke behoefte ontstaat om met elkaar te ontdekken of er bestuursvormen mogelijk zijn die niet gebaseerd zijn op wie de meeste aanhangers heeft, maar waarbij we op zoek gaan naar een meer inclusieve besluitvorming. De coöperatieve mens leert om te luisteren met de bereidheid om onze meningen bij te stellen.

Voor het leiderschap dat nodig is in de maatschappij, moeten we nog een stapje verder gaan: niet alleen het vertrouwen van burgers in de overheid, maar ook het vertrouwen van burgers in elkaar, in ondernemers en het vertrouwen van de overheid in de burgers moet hersteld worden.

In de Memorie van Toelichting, waarin de bedoeling van de Omgevingswet beschreven is, staat op bladzijde 46 de volgende alinea:

“Vertrouwen van burgers in de overheid is de kern. Confucius schreef al: ‘Een overheid heeft drie zaken nodig: wapens, voedsel en vertrouwen. Vertrouwen is daarbij het laatste dat verloren mag gaan.’ De Omgevingswet kan een bescheiden bijdrage leveren aan het herstel van vertrouwen in de overheid door het faciliteren van burgerparticipatie, betere besluitvorming over projecten, inzichtelijker procedures en regelgeving en beter beschikbare informatie over de fysieke leefomgeving.”

Voor het leiderschap dat nodig is in de maatschappij, moeten we nog een stapje verder gaan: niet alleen het vertrouwen van burgers in de overheid, maar ook het vertrouwen van burgers in elkaar, in ondernemers en het vertrouwen van de overheid in de burgers moet hersteld worden.

Polarisatie

We signaleren een toenemende polarisatie in de maatschappij. De nuance in discussies ontbreekt steeds vaker, meningen worden stelliger geformuleerd en we lijken minder in staat om naar elkaar te luisteren. Dat maakt het best uitdagend om met de overheid, inwoners en bedrijven samen in gesprek te gaan. Een voorbeeld dichter bij huis, met de buurtbewoners een besluit nemen over het veldje tussen de huizen, leidt ook geregeld tot ruzie. Hoe besluiten we of het een speelveldje voor de kinderen wordt of een parkeerplek voor onze auto’s?

De methode ‘meeste stemmen gelden’ is de beste die we kennen, maar we constateren dat er ook nadelen aan verbonden zijn. Als de meerderheid van de mensen iets wil, dan besluiten we dat te doen. We lijken echter te vergeten dat de groep, die tegen dit besluit was, niet opeens ‘om’ is. Hoe zorgen we dat de groep, die teleurgesteld zal zijn door dit meerderheidsbesluit, toch betrokken blijft? Als we hier geen aandacht aan besteden, ontstaat er gedoe. En als dat in jouw wijk gebeurt, tussen jou en je buren, dan voelt dat onveilig. We moeten ontdekken hoe we gedragen besluiten nemen, voorbij het democratische stemmen.

Beslissen over de plek van een parkeerplaats is emotie. Zodra we over geld praten, zal er emotie zijn.

Hiervoor zijn verschillende methodieken. Voor elke situatie is weer een andere methodiek het meest geschikt. Voor het organiseren van een verandering in de maatschappij sluit de methode van Lewis Deep Democracy het meest aan, omdat dat echt zorgt voor inclusieve besluitvorming, met inbegrip van de meningen, die vaak niet gehoord of geuit worden. Deep Democracy kent werkvormen, die het zelfs mogelijk maken om je mening te uiten zonder te spreken. Bovendien houdt deze methode rekening met emotionele en andere niet in ratio te vatten meningen en belangen. Dat is juist in dit proces zo belangrijk. De beslissing over die windmolen maken we niet op alleen basis van de cijfers in de spreadsheet, onze emotie heeft hier een belangrijke rol. Beslissen over de plek van een parkeerplaats is emotie. Zodra we over geld praten, zal er emotie zijn. De methode van Lewis Deep Democracy integreert zowel de rationele als de emotionele aspecten van het besluit.

Rolfluïditeit

De kracht van Deep Democracy zit in de aandacht voor rolfluïditeit. Dat betekent dat als we samenwerken, we alle rollen in onze groep herkennen. Die van leider, volger, die van degene, die steeds de beren op de weg ziet, en degene, die met humor voor relativering zorgt. Ook de rol in de groep van bijvoorbeeld racisme, optimisme, geldzorgen en competitie. Als iemand zich sterk identificeert met een rol, komt een groepsproces moeilijk in de flow. In gebieden kan een ambtenaar bijvoorbeeld ook de rol van bewoner in zichzelf herkennen. En een inwoner die zich inzet voor het realiseren van meer groen in de wijk kan ook in zichzelf dat stukje ontdekken dat ook best graag in de buurt parkeert.

Kortom, om het gesprek terug te brengen in de wijk, in het dorp of aan de energie-transitietafel is het goed om het van ‘ik’ naar ‘wij’ te trekken, wij als mensen in dit gebied. Wij als verantwoordelijken voor dit gebied, wij als scheppers van een wereld waar ook komende generaties kunnen leven. Ondanks onze verschillen hebben we vooral veel overeenkomsten. Dat helpt in het contact met elkaar en stelt ons in staat om de verbinding te maken tussen de verschillende belangen en doelen, zodat dat op de middenstip samen kan komen om het brede gebiedsbelang te dienen. Gedragen besluiten nemen heeft bovenstaande nodig.

Persoonlijk leiderschap

Wat hebben we dan te leren? Dat gaat over persoonlijk leiderschap. Regie nemen over je gebied betekent ook regie nemen over jezelf. We kunnen ons verdiepen in onszelf, de ander en onze maatschappij. En, misschien wel het meest belangrijk, we kunnen leren ons te laten raken. Hoewel dat soms pijn doet, is het toch fijner dan niets te voelen. Het is nodig om onze betrokkenheid wakker te maken.

Meta-skills

We blijven onze intelligentie gebruiken en vullen dat aan met de wijsheid die in ons lijf zit.

De coöperatieve mens is de volgende stap in onze persoonlijke ontwikkeling. Dat gaat over het ontwikkelen van ons kompas. We blijven onze intelligentie gebruiken en vullen dat aan met de wijsheid die in ons lijf zit. Ons lichaam geeft ons signalen, zoals ongemak, buikpijn, passie, kippenvel en jeukende handen. Die signalen geven toegang tot onze wijsheid waarmee we ons denken verrijken. Dat vergt een andere manier van luisteren, ook in relatie tot anderen. Lewis Deep Democracy benoemt een aantal meta-vaardigheden, zoals neutraliteit, compassie en ‘superluisteren’. Over dat laatste gaat dit. Luisteren met onze oren, waarnemen met de sensitiviteit van ons lijf, ons hart en ons bewustzijn op minder tastbare zaken, zoals de cultuur en de ordening van de groep.

Conflicten oplossen

Via Deep Democracy leren we om in groepen ons tot elkaar te verhouden. We bevrijden ons door te werken met fluïditeit van de rollen die steeds naar ons toe lijken te stromen. Belangrijk in een coöperatieve manier van samenleven is dat we leren conflicten op te lossen op een manier die de relatie eert en verbetert. Dat is nieuw in onze maatschappij, waar we omwille van de lieve vrede vaak kiezen voor een compromis.

Voor mij persoonlijk maakte het een wereld van verschil: toen ik leerde werken met de tools van Deep Democracy voelde ik dat het mogelijk was om leiderschap over mijn eigen omgeving te nemen en werd ik minder bang voor conflict omdat ik vertrouwen kreeg dat we dat kunnen oplossen. Wil je aan de slag met maatschappelijke thema’s? Dan realiseer je je vast dat je ook tegen weerstand gaat aanlopen. Neem dus ook leiderschap over jezelf en zorg dat je de vaardigheden hebt om er samen uit te komen!