Humusatie: de weg ontginnen naar een alternatieve lichaamsbestemming

Wat als we ons lichaam ooit kunnen doneren aan de aarde? Niet begraven maar anders, juist zodat onze nutriënten worden opgenomen in de kringloop? En kunnen dienen voor het aanplanten van bossen en regenereren van verarmde gebieden? Het composteren van mensenlichamen is een serieus alternatief aan het worden voor begraven en cremeren. Na Washington en België is er ook in Nederland een groeiende beweging om dit next level natuurbegraven op de kaart te zetten. Maar dat vraagt om een wetswijziging. Lees: eco-lobbywerk en engelengeduld.

Kringloop van het leven

Stof zijt gij en tot stof zult gij wederkeren. Het zijn bekende woorden uit het Oude Testament. In het licht van de keuzemogelijkheden vandaag de dag, is het best nuttig om er een verduidelijkende vraag aan te verbinden: tot wélke stof zult gij dan precies wederkeren? As? Water? Of tot rijke aarde? Het is een misvatting dat het laatste een resultaat is van begraven. De manier waarop we omgaan met begraven gebeurt ecologisch gezien namelijk niet zo zinnig. Een graf is vaak ongeveer twee meter diep en op deze diepte bestaat geen bodemleven.

"Hoe hebben we dit eigenlijk bedacht, vraag ik mezelf wel eens af. Het staat zo ver af van de natuur, waarin de dood altijd weer nieuw leven betekent."

Het leven bevindt zich namelijk enkel in de bovenste laag, maximaal twintig tot vijftig centimeter dik. Normaal gesproken dan, want de grond op begraafplaatsen bestaat doorgaans uit arm zand. Als we daar in begraven worden, ook nog eens gehuld in synthetische kleding en liggend in een kist, wordt ons lichaam verre van opgenomen in de kringloop. Hoe hebben we dit eigenlijk bedacht, vraag ik mezelf wel eens af. Het staat zo ver af van de natuur, waarin de dood altijd weer nieuw leven betekent. Simpelweg omdat de dood een voedingsbron is voor ander leven: de kringloop van het leven.

Het humusatieproces

In plaats van wegstoppen in een levenloos diepe bodem, is er nu een alternatief in opkomst dat wel resulteert in iets zinnigers. De Belgische bedenkers noemen het humusatie: het composteren van het lichaam. Het is een methode waarbij onze nutriënten worden benut en de schadelijke stoffen worden afgebroken. Althans, dat is de belofte, het moet nog wetenschappelijk worden onderzocht.

"Het humusatieproces heeft ongeveer anderhalve kubieke meter humus als resultaat, waarmee bijvoorbeeld honderd bomen zouden kunnen worden geplant. En waarmee een leven aan CO2-uitstoot kan worden goedgemaakt."

Het proces lijkt op natuurbegraven, maar bij humusatie wordt het lichaam buiten op een bed gelegd van houtsnippers en bladeren, vermengd met compostculturen, klei en regenwater. Het lichaam is daarbij slechts in natuurtextiel gewikkeld, zonder kist. Na een laatste afscheid wordt het lichaam ook toegedekt met dit mengsel, totdat er een dikke hoop ontstaat. Bijna precies zoals een composthoop. De aanwezige micro-organismen en de hoge temperatuur zorgen ervoor dat ons weefsel wordt afgebroken, en nadat onze botten tussendoor zijn verpulverd, is het resultaat in een jaar tijd voedzame supercompost. Oftewel humus, niet te verwarren met de kikkererwtenpasta, maar rijke aarde vol nitraat, fosfaat en sulfaat. En precies zoals met regulier composteren, kunnen we deze humus gebruiken als voeding voor planten en bomen. Het humusatieproces heeft ongeveer anderhalve kubieke meter humus als resultaat, waarmee bijvoorbeeld honderd bomen zouden kunnen worden geplant. En waarmee een leven aan CO2-uitstoot kan worden goedgemaakt.

Advies van de Gezondheidsraad

De belangstelling voor humusatie komt uit allerlei hoeken, maar vooral hebben geïnteresseerden gemeen dat ze zich zorgen maken om de planeet en hoe we met onze natuurlijke bronnen omgaan. Humusatie voelt als iets teruggeven aan de aarde, ten dienste staan van de ecologie. Iets dat resoneert, gevoelsmatig klopt als laatste bestemming. Dat er belangstelling is, bleek ook uit de uitnodiging van de Gezondheidsraad om de methode uiteen te zetten voor de commissie die de minister gaat adviseren over alternatieve vormen van lijkbezorging. De wet over de dood aanpassen, gaat niet over één nacht ijs. Er zijn beoordelingskaders geschreven, doelgroeponderzoeken gedaan, milieustudies gedaan, en alle alternatieven moeten langs de lat van zowel culturele acceptatie als milieuvriendelijkheid. Duidelijk is wel dat de bal bij de uitvaartsector zelf ligt: de markt moet initiatief nemen om alternatieve vormen van lichaamsbestemming te opperen en onderzoeken.

Lobby

Voor wat betreft watercrematie, oftewel het oplossen van een lichaam met alkalische hydrolyse, ziet uitvaartmaatschappij Yarden commerciële kansen. Zij maakten al jaren geleden budgetten vrij om TNO onafhankelijk onderzoek te laten doen naar de milieuvriendelijkheid en lieten een marktonderzoeksbureau de houding en behoefte in kaart brengen. Aan de achterkant hebben zij uiteraard ook hun voorbereiding gedaan: exclusiviteit bij de leverancier van de gepatenteerde techniek. Zodra watercrematie, dankzij hun lobby is gelegaliseerd, zal de uitvaartmaatschappij dit vermoedelijk als eerste gaan aanbieden. Als initiatiefnemers van humusatie dromen we uiteraard van dit soort budgetten, maar tegelijk zien we ook genoeg alternatieve wegen om het op de kaart te zetten. In tegenstelling tot de kapitaalintensieve technologie van watercrematie, is het de wens om ‘back to basic’ breed beschikbaar te zijn. Dus ons past de ‘grassroots’ manier stukken beter.

Wetenschappelijk onderzoek

Zoals de commissie van de Gezondheidsraad aangaf: het moet eerst wetenschappelijk worden onderzocht alvorens ze over de toelaatbaarheid kunnen adviseren. Dat het principe van dierlijk composteren werkt, wordt vrijwel dagelijks aangetoond op menig composthoop. Dus dat is niet zozeer de focus van het onderzoek. Belangrijker is het aantonen van de veiligheid van de methode: wat als het lichaam als gevolg van medicatie vol zit met giftige stoffen, worden deze dan inderdaad afgebroken door de micro-organismen? En hoe worden multiresistente bacteriën zoals MRSA onschadelijk gemaakt? Is het werk voor de humusator daarmee veilig, en is het verplaatsen en gebruiken van de uiteindelijke humus ook veilig? Daarnaast is het belangrijk om te weten of de composthoop geen geurhinder veroorzaakt en er geen vocht doorsijpelt in de onderliggende grond.

De vragen over de veiligheid hebben we ook gesteld aan de initiatiefnemers in Washington, waar het inmiddels als enige plek ter wereld gelegaliseerd is. Zij geven hun onderzoeksresultaten alleen niet vrij en er is een groot verschil in de methode: de Amerikanen composteren het lichaam in een afgesloten cabine. Op deze methode zijn ze overgestapt vanwege de wens om een stedelijk indoor concept te worden. Het komt er dus toch echt op neer dat we hier ons eigen wetenschappelijk onderzoek moeten doen. Gelukkig is er enthousiasme bij het AMC in Amsterdam. Zij hebben voor forensische wetenschappen een onderzoeksbegraafplaats op de campus en kunnen deze mogelijkheid bieden.

Humusastelingen verenigt u

In de tussentijd ben ik, samen met designer en humusasteling Rosalie Bak, de informatie over humusatie beter beschikbaar aan het maken, als open onderzoek naar de mogelijkheden en onmogelijkheden. Voor onszelf voelt het als een zinnige eindbestemming, maar kan het in de praktijk ook? We starten gesprekken met begraafplaatsen om te onderzoeken of humusatie een kans biedt voor de afnemende interesse in regulier begraven. We voeren een dialoog met grafdelvers; hoe zij aankijken tegen het vak van humusator. We organiseren bijeenkomsten voor uitvaartbegeleiders en geïnteresseerde stervelingen. En bundelen alle inzichten online op www.dehumusator.org. Naar Belgisch voorbeeld willen we hier een voorbeeldtestament beschikbaar maken, waarmee mensen hun humuswens kunnen vastleggen. Liefdewerk oud papier, maar ooit komen we er wel en hopelijk ruim voor onze eigen dood. Ben jij humusasteling na het lezen van dit stuk en wil je een bijdrage leveren in welke vorm dan ook? Meld je dan vooral.